គោលគំនិតប្រជាធិបតេយ្យតាមព្រះវិន័យបិដក

គោលគំនិតប្រជាធិបតេយ្យតាមព្រះវិន័យបិដក

ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់បញ្ញត្តព្រះវិន័យដើម្បីជាបែបបដិបត្តិរបស់ព្រះសង្ឃ ប៉ុន្តែការបញ្ញត្តព្រះវិន័យនោះទ្រង់បញ្ញត្តឡើងក្នុងជំនុំសង្ឃ មិនមែនទ្រង់បញ្ញត្តតាមព្រះទ័យរបស់ព្រះអង្គទេ លុះណាតែ

កើតរឿងរ៉ាវឡើងហើយទើបទ្រង់កោះហៅអ្នកប្រព្រឹត្តខុសមកសាកសួរក្នុងជំនុំសង្ឃរួចហើយទ្រង់បញ្ញត្តព្រះវិន័យឡើងដោយឆន្ទានុម័តិរបស់សង្ឃដែលសុខចិត្តយកទៅបដិបត្តិនិងធ្វើ កិច្ចការផ្សេងៗរបស់សង្ឃ​

កិច្ចការអ្វីៗសុទ្ធតែធ្វើក្នុងនាមជាសង្ឃទាំងអស់លើកលែងតែ អបលោកនកម្ម មួយចេញ គឺ

ញត្តិកម្ម-ធ្វើឡើងដោយសង្ឃចតុវគ្គ គឺ ចាប់ពី 4 ​រូប ឡើងទៅ ដូចជា ការសូធ្យបាតិមោក្ខ ជាដើម
ញត្តិទុតិយកម្ម- ធ្វើឡើងដោយសង្ឃបញ្ចវគ្គ គឺ ចាប់ពី 5 រូប ឡើងទៅ ដូចជា រឿងកឋិន ជាដើម
ញត្តិចតុត្ថកម្ម-ធ្វើឡើងដោយសង្ឃទសវគ្គ គឺ ចាប់ពី 10 រូបឡើងទៅ ដូចជា ការបំបួសកុលបុត្រជាដើម ប៉ុន្តែក្នុងទីដាច់ស្រយាល មិនដល់ 10 រូប ក៏បាន
ការឲ្យមានត្ត ការសូធ្យអព្ភាន ត្រូវការសង្ឃចាប់ពី 20 រូបឡើងទៅ
ហេតុដូច្នេះ សម្តែងឲ្យឃើញថា
-ព្រះវិន័យ ប្រៀបដូចជា រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង ច្បាប់ផ្សេងៗ
-ព្រះសង្ឃ ប្រៀបដូចជា សមាជិកសភាតំណាងរាស្ត្រ
-គុណសម្បត្តិរបស់សង្ឃ គឺជា គុណសម្បត្តិរបស់សមាជិក
-អំណាចរបស់ព្រះសង្ឃ គឺជា អំណាចអធិបតេយ្យ
អធិករណ៍សង្ឃទាំង 4 ​គឺ

1. វិវាទាធិករណ៍ ការឈ្លោះប្រកែកគ្នារឿងធម៌​វិន័យ
2. អនុវាទាធិករណ៍ ការចោទប្រកាន់គ្នាដោយបទល្មើសផ្សេងៗ(អាបត្តិ=បទល្មើស)
3. អាបត្តាធិករណ៍ ការប្រព្រឹត្តរំលោភបទល្មើសផ្សេងៗ
4. កិច្ចាធិករណ៍ កិច្ចរបស់សង្ឃដែលត្រូវធ្វើដោយសង្ឃចំនួនផ្សេងៗ

អធិករណ៍សង្ឃទាំង 4 ត្រូវរម្ងាប់ដោះស្រាយដោយគោលការណ៍ដែលហៅថា អធិករណសមថៈ 7 គឺ

1. សម្មុខាវិន័យ ការរម្ងាប់ដោះស្រាយនៅចំពោះមុខសង្ឃ ចំពោះមុខបុគ្គល ចំពោះមុខវត្ថុ(តាង)
2. សតិវិន័យ ការរម្ងាប់ដោះស្រាយដោយការផ្តល់កិត្តិយសដល់ព្រះអរហន្តដែលលោកជាអ្នក មានសតិស្មារតីពេញលេញ (ព្រះអរហន្តមានអភ័យឯកសិទ្ធិពិសេសមិនអាច​ចោទប្រកាន់បាន​ដោយបទល្មើសណាមួយ)
3. អមូឡ្ហកវិន័យ ការរម្ងាប់ដោះស្រាយដោយការលើកលែងទោសដល់អ្នកប្រព្រឹត្តខុសក្នុងខណៈ ដែលឆ្កួតវង្វេងវង្វាន់មិនដឹងខុសត្រូវ
4. យេភុយ្យសិកា ការរម្ងាប់ដោះស្រាយជម្លោះដោយសម្លេងភាគច្រើន
5. បដិញ្ញាតករណៈ​ការរម្ងាប់ដោះស្រាយដោយសម្លេងភាគច្រើន
6. តស្សបាបិយសិកាកម្ម ការរម្ងាប់ដោះស្រាយដោយការដាក់ទោសទណ្ឌដល់ជនជាប់ចោទដែល កំពុងត្រូវសាកសួរចម្លើយ ប៉ុន្តែនិយាយក្រឡិចក្រឡុច ម្តងទទួល ម្តងបដិសេធ ម្តងបដិសេធ ម្តងទទួល ជាដើម
7. តិណវត្ថារកវិន័យ ការរម្ងាប់ដោះស្រាយជម្លោះដោយការសម្របសម្រួលទាំងពីរភាគី ប្រៀបដូច ជា​យកស្មៅកប់លប់របស់មិនស្អាតមិនឲ្យមានក្លិនដូច្នោះ ។

ទាំងអធិករណ៍ទាំងវិធីសាស្ត្រដោះស្រាយត្រូវធ្វើជាសង្ឃកិច្ចដោយច្រើន ប្រៀបដូចជាការបង្កើត​គណៈកម្មាធិការផ្សេងៗដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហា ឬ ជម្លោះណាមួយ ហេតុដូច្នេះព្រះសង្ឃត្រូវធ្វើការងារ ជាក្រុម(working group)សហការគ្នាជួយកិច្ចការសមូហភាគ ។

ក្នុងការប្រជុំគ្នាធ្វើកិច្ចការណាមួយជាក្រុមនោះ ត្រូវមានមតិជាឯកច្ឆន្ទពិតប្រាកដ បើមានចំណុចណានៅ សង្ស័យមិនអស់ចិត្ត អាចប្រើសិទ្ធិជំទាស់(veto)បាន សូម្បីតែមួយសម្លេងសង្ឃក៏ត្រូវតែស្តាប់ដែរ សមដូចពាក្យខាងចុងកម្មវាចា(formal announcement) ថា "យស្សាយស្មតោ ខមតិ........ សោ តុណ្ហស្ស យស្ស ន ខមតិ សោ ភាសេយ្យ" "បើកម្មនេះគាប់ព្រះទ័យចំពោះព្រះគុណម្ចាស់រូបណា ព្រះគុណម្ចាស់រូបនោះគប្បីនៅស្ងៀម បើមិនគាប់ព្រះទ័យចំពោះព្រះគុណម្ចាស់រូបណាទេ ព្រះគុណ ម្ចាស់រូបនោះគប្បីស្រដីឡើង"​។

ម្យ៉ាងទៀត ការធ្វើកិច្ចការណាក៏ដោយ ព្រះវិន័យកំណត់ឲ្យសង្ឃធ្វើដោយព្រមព្រៀងគ្នា សមដូចពាក្យ ចាប់ផ្តើមកម្មវាចា ថា​"យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ" "បើសង្ឃព្រមព្រៀងគ្នាហើយ សង្ឃគប្បីធ្វើ......." ។